Vorig jaar verscheen er een wat zonderlinge boodschap van premier Rutte in het AD: een advertentie waarin hij Nederland beschreef als een “teer bezit van ons allemaal, als een vaasje dat we met 17 miljoen gewone en bijzondere mensen vasthouden.” In mijn column schreef ik toen dat dat tere vaasje al lang geen onaangetast bezit meer is, dat het verpand is, uitgeleend en beschadigd.

Onvrede

We zijn nu een opmerkelijk jaar verder. Onder een deken van bijna gezapige tevredenheid – het SCP signaleert al lange tijd een hoge kwaliteit van leven en een nagenoeg stabiele tevredenheidscore van de Nederlander – begon het te broeien. Leek het maatschappelijk klimaat de afgelopen zomer nog in grote lijnen kalm en geruststellend, die bijna rimpelloze oppervlakte kwam de laatste maanden behoorlijk in beroering.

Plots kwamen signalen van sluimerende maatschappelijke onvrede aan de oppervlakte: het Malieveld raakte omwoeld, het verkeer gestremd en de media in alle staten van opwinding. En we hebben nog lang niet alles gezien, nu door militante boeren is gedreigd om rond de naderende feestdagen de bevoorrading van winkels en distributiecentra lam te leggen.

Vastgelopen

De zo optimistisch gestarte regeringsploeg Rutte III lijkt piepend en krakend vast te lopen in het modderspoor van eigen onvermogen om de goede voornemens en de gewekte verwachtingen waar te maken. En zoals politicologen en historici weten: niet ingeloste gewekte verwachtingen vormen de voedingsbodem voor maatschappelijke onrust; ze hebben niet zelden geleid tot revoluties…

We beleven hier nog geen Franse toestanden. De beweging van de Gele Hesjes kreeg hier nauwelijks navolging: er waren kennelijk concretere bedreigingen en maatregelen nodig om ontevreden en gedupeerde Nederlanders in beweging te krijgen. Die ongerustheid, dat wantrouwen over de goede bedoelingen van ‘de boven ons gestelden’ diende zich de afgelopen maanden – zo op het oog plotseling – maar niettemin behoorlijk indringend aan.

Gemist

Hadden beleidsmakers en media – weer eens – iets gemist? Hadden ze het groeiend maatschappelijk onbehagen over de niet ingeloste beloftes (“na het zuur komt het zoet”), het toenemend woningtekort in vooral de grote(re) steden (er wordt nu openlijk gesproken over ‘een ongekende crisis op de woningmarkt’), de steeds weer falende instanties in de Justitieketen, de signalen over toenemende en nauwelijks te dempen werkdruk en personeelstekorten bij de politie, in de zorg en in het onderwijs, gemist?

En waarom kwam die stikstofcrisis uit de lucht vallen en legde een nauwelijks meetbare hoeveelheid PFAS het land stil?

Politiek onvermogen

Ondertussen neemt de laaggeletterdheid onrustbarende vormen aan, laat de toeslagenaffaire beschamende taferelen zien en is het asielbeleid al jaren volkomen vastgelopen. De pas aangetreden staatssecretaris kan zich slechts met nietszeggende gemeenplaatsen uit netelige vragen redden: “we gaan de wet bekijken, we zijn in dialoog, er wordt keihard aan gewerkt….” Zelden komt politiek onvermogen zo onthullend aan de oppervlakte: we horen dit al decennia lang….

Asielbeleid

Meer dan twintig jaar geleden kwam een gewichtige ambtelijke commissie bijeen om met enig vertoon de instelling van ‘terugkeerteams’ luister bij te zetten. Daarmee werd de kroon gezet op ‘een sluitend asielbeleid’. Als gevolg van de Overeenkomst van Dublin zouden asielzoekers voortaan nog slechts via lucht- en zeehavens in Nederland een beroep op toelating kunnen doen. Immers met het beginsel van ‘veilige derde landen’ zou dat via de landsgrenzen niet meer mogelijk zijn: op weg naar ons land hadden die inreizigers al tal van veilige derde landen doorkruist.

Ze hadden dus in die landen een asielverzoek kunnen of moeten indienen. Zij die dat niettemin waagden zouden onverbiddelijk naar het veilige derde land, of het land van herkomst, met behulp van die zo ceremonieel geïnstalleerde terugkeerteams worden terugverwezen. Daarmee was, zo werd ons voorgehouden, de asielketen sluitend en dus beheersbaar geworden. Tevreden hieven de aanwezigen het glas.

Falend overheidsbeleid

We weten inmiddels hoe dat allemaal is afgelopen. Al jaren maken groepen van uitgeprocedeerde en afgewezen asielzoekers het land onveilig en maken ze misbruik van opvangvoorzieningen. Met het Verdrag van Schengen en de gebleken doorlaatbaarheid van de EU-buitengrens, is een elementaire plicht van een soeverein land verzaakt. Ik citeerde al eens de Duitse schrijver en filosoof Rudiger Safranski: “Einwanderungspolitik ist ein elementarer Bestandteil eines souveränen Staates, der die Pflicht und Schuldigkeit hat, über seine Grenzen zu wachen.” (Neue Zürcher Zeitung ,8 november 2015).

Nog onlangs meldden zich in Ter Apel bussen vol Moldaviërs. Zij zullen hier, in Budel, nog maanden onderdak genieten. Het is het zoveelste voorbeeld van tekortschietend, soms gewoonweg falend overheidsbeleid.

Bijeenhouden coalitie

Er waren al geruime tijd voldoende tekenen van bestuurlijke verlamming en tekortschietende dienstverlening, maar die brachten de besluitvormers niet tot de noodzakelijke, drastische beleidsaanpassingen. Alle inzet lijkt te zijn gericht op het bijeenhouden van de coalitie. Met soms onnavolgbare politieke compromissen: probeert u maar eens aan een willekeurige buitenlander uit te leggen dat we in ons land pas weer huizen kunnen bouwen als we overdag op snelwegen niet meer dan 100 km. per uur gaan rijden. En tegelijkertijd ook wat aan de samenstelling van het veevoer gaan doen….

Spuug en ijzerdraad

Mijn column over dat ‘tere vaasje’ van Rutte, een jaar geleden, sloot ik af met: “Dat ‘tere bezit’ van Rutte, dat kunnen we niet eens zelf vasthouden; we mogen er hooguit op een afstand naar kijken, naar een gebutst vaasje, op een sokkel waaraan de betonrot knaagt.”

Het is nog erger geworden: die sokkel wankelt, dreigt uit elkaar te vallen en kan ‘in dit waanzinnig gave land’ nog slechts met spuug en ijzerdraad bij elkaar worden gehouden.