Foto:

In de Tweede Kamer is een uittocht van gladiatoren gaande, die het gezicht van politieke partijen aanmerkelijk zal veranderen. Van Omtzigt met zijn grote aanhang is nog niet bekend wat hij precies gaat doen en BBB is nog op zoek naar een MP-kandidaat. Er is dus heel veel ongewis, zodat peilingen meer dan ooit slechts een dagkoers zijn. Ondertussen is het zaak om een pas op de plaats te maken en geen nieuwe onuitvoerbare regelgeving te verzinnen, in afwachting van nieuwe realistische perspectieven. Een column van Freek van Beetz.

Alhoewel het nog wel even duurt voordat de echte stembusstrijd losbarst, is het nu wel duidelijk dat de komende verkiezingen in november 2023 de bestaande politieke verhoudingen behoorlijk zullen doen opschudden. In hun recente podcast Betrouwbare Bronnen (362) maken Jaap Jansen en P.G. Kroeger een opmerkelijke vergelijking met wat zij noemen ‘het omwentelingsjaar 2002’. Nu ben ik het lang niet in alles eens met hun analyse en hun stellingnames (zij hebben bijvoorbeeld duidelijk geen kaas gegeten van demografie en immigratiestudies), maar hun verwijzing naar de politiek zo tumultueuze periode van ruim twintig jaar geleden opent inderdaad een interessante blik op wat ons de komende maanden te wachten staat.

Uittocht

Net als toen zijn er nu geopolitieke en interne (partij-)politieke ontwikkelingen die de uitkomsten van die verkiezingen volstrekt onvoorspelbaar maken. De wekelijkse peilingen zijn, zeker nu, niet meer dan dagkoersen. Er kan nog van alles veranderen.

Want ga maar eens na: de samenstelling van de meeste lijsten is meer dan ooit ongewis, zeker nu oude vertrouwde, vaak ‘gezichtsbepalende’ parlementariërs het politieke toneel verlaten. En aan die uittocht lijkt nog geen einde te zijn gekomen: elke dag kondigt weer een parlementariër zijn of haar vertrek aan.

Van de meeste partijen zijn nog niet eens de lijsttrekkers bekend. We weten zelfs op dit moment nog niet eens of, en zo ja met wie Pieter Omtzigt aan de verkiezingen mee gaat doen, ook al scoort hij torenhoog in die peilingen. BBB is nog bezig met de zoektocht naar een overtuigende kandidaat-MP; kortom, er zijn veel te veel onzekere factoren om nu al te kunnen varen op een kompas, terwijl de (potentiële) kiezer de koers straks, in november, nog moet gaan uitzetten.

Kandidaten en incidenten

Maar zelfs als eind deze maand bekend zal zijn dat Omtzigt met een eigen lijst zal meedoen en hij daarvoor aansprekende Kamerkandidaten heeft weten te verzamelen en als Caroline van der Plas voor BBB een geschikte, respectabele kandidaat, eentje zonder vliegangst en met een passende garderobe, voor het torentje heeft weten te vinden en als de PvdA-GroenLinks-combinatie erin zal slagen om zonder veel geruzie, gemor en desertie met een evenwichtig samengestelde lijst met Kamerkandidaten te komen, dan nog zal vanaf dat moment het oordeel van de kiezer bepaald gaan worden door incidenten, mediaoptredens en -debatten.

Wie herinnert zich nog de afgang van de destijds gedoodverfde premierskandidaten Melkert, Cohen en Roemer na een voor hen desastreus verlopen TV-gesprek? Melkert wist zich in 2002 geen raad (en zich geen houding te geven) met de uitbundigheid van een zegevierende Pim Fortuyn, Emile Roemer zag in 2012 zijn lange mars naar het torentje sneven in een talkshow en de ambities van de PvdA naar dezelfde begeerde werkplek in 2010 gingen verloren toen Job Cohen de prijs van een halfje wit maar niet te binnen wilde schieten.

Wie stopt de gekte?

Maar dan hebben we het alleen nog over ‘de poppetjes’. Ik heb al vaker in deze kolommen geschreven over de veelheid van beleidsimpasses, die dringend om een oplossing vragen en die met de bestaande politiek-bestuurlijke instrumenten nauwelijks opgelost kunnen worden.

Naast de bekende, vaak ook nog samenhangende, hoofdpijndossiers als immigratie, toeslagen, Groningen, klimaat, volkshuisvesting (woningbouw) en energietransitie, kwam er afgelopen week een uitspraak van de Raad van State dat bij de isolatie van woningen voortaan nog beter gekeken moet worden naar de aanwezigheid van vleermuizen in spouwmuren. Nog meer werk voor ecologen. Want die zijn daarbij kennelijk onmisbaar. Maar er zijn er nu al te weinig ecologen, omdat de onderzoekers uit deze beroepsgroep ook aan de hand van modellen (!) moeten nagaan of de effecten van de theoretisch berekende stikstofuitstoot (!) op een Natura 2000-natuurgebied wel eens tot aantasting van de gewenste (!) biodiversiteit zouden kunnen leiden.

Rapportenschrijvers

Toch gaat de overheid hardnekkig door met deze vorm van werkverschaffing voor rapportenschrijvers, juristen en ecologen. Maar gelukkig zijn er wel genoeg leerkrachten, politieagenten en zorgverleners…Oh wacht…

Heeft dit land de prioriteiten eigenlijk wel op orde? Kun je de belangen van de samenleving wel overlaten aan rechters? Ik riep wel eens vaker in wanhoop: Wie stopt de gekte?

Impasses

Ik schreef al eens dat de politiek gedomineerd is geraakt door thema’s die bij Tweede Kamerverkiezingen nauwelijks of geen rol speelden, waar de burgers zich dus nooit over hebben kunnen uitspreken en die bekokstoofd werden in kongsi’s tussen gedreven beleidsmakers, sympathiserende ambtenaren en lobbyisten van door dezelfde overheid vaak ook nog royaal gesubsidieerde NGO’s en actiegroepen.

Het klimaat- en stikstofbeleid zijn daar voorbeelden van, maar ook op terreinen als openbare veiligheid (waarom zijn we eigenlijk aanslagen op woningen en bedrijfspanden en messentrekkende ‘tieners’ gewoon gaan vinden?), migratie en volkshuisvesting doemt een beeld op van bestuurlijk onvermogen: van tomeloze ambities en onbereikbare doelen, van gebrekkige uitvoering, gebrek aan samenhang, te complexe en moeilijk uitvoerbare regelgeving. Hoe kunnen die impasses worden doorbroken?

In elk geval een tijdje geen opeenstapeling van nieuw beleid, schreef ik in navolging van de oud-voorzitter van de Algemene Rekenkamer Arno Visser.

Pas op de plaats

Volgens Visser zou iedereen in het openbaar bestuur een pas op de plaats moeten maken en het bestuur en de bestuurscultuur eens kritisch tegen het licht moeten houden: een moratorium op nieuw beleid, op nieuwe rapporten.
Het zou een verademing zijn als de uitslag van de verkiezingen in november tot nieuwe politieke verhoudingen leidt, tot een frisse blik op vastgelopen beleidsthema’s en tot een beleidskoers die niet met cijfers tot achter de komma vastgelegd is in tientallen pagina’s dichtgetimmerde regeerakkoorden, maar die de resultante is van een nuchtere analyse. Zou er dan ruimte zijn voor zo’n moratorium, voor zo’n pas op de plaats? Is er dan gelegenheid voor bezinning op hoe het openbaar bestuur voor de burger toegankelijk en inzichtelijk, kan functioneren?

Dichtgetimmerd

Met ‘nieuwkomers’ als Omtzigt en Van der Plas kunnen zich nieuwe perspectieven aandienen, bijvoorbeeld een minderheidskabinet dat naar wisselende bondgenootschappen in de (vernieuwde) Kamer zoekt. In Scandinavië heeft men daar ruime ervaring mee en dat schijnt daar te werken.

Ik hoop in elk geval dat de tijd van dichtgetimmerde regeerakkoorden, de ijzeren ring van fractiediscipline en irreële beleidsdoelen dan voorbij is. Dat er tijd en gelegenheid is voor het herijken van die doelen, voor het verzetten van bakens en voor een bestuurscultuur met het besef, dat de burger er niet alleen is om eens in de vier jaar een stem uit te brengen: een bestuur voor en met de burger, niet over hen.

Events

Er is, op weg naar november, nog heel veel ongewis. Zoals ik al schreef, kan in de aanloop naar de dag van de verkiezingen nog van alles veranderen. Gevraagd naar wat voor een politicus de grootste uitdaging was, schijnt de Britse oud-premier Harold Macmillan ooit geantwoord te hebben: “Events, dear boy, events“.

Ik vermoed dat ons de komende maanden nog veel onverwachte gebeurtenissen te wachten staan.