Titelfoto: Extinction Rebellion blocking A12 into city centre door Beth, CC BY-NC 2.0.

Of het nu over asielbeleid, de acties van Extinction Rebellion, landbouw, klimaat of stikstof gaat, de nieuwsvoorziening lijkt steeds meer op een kritiekloze megafoon voor allerlei belangengroepen. Van enige journalistieke distantie of kritische analyse is geen sprake. Welgevallige resultaten van ‘onderzoeken’ die die naam niet verdienen worden zelfs alarmistisch overdreven en tegengeluiden worden genegeerd. Zo worden het vertrouwen en het geloof in het waarheidsgehalte van het nieuws aangetast, schrijft Freek van Beetz.

Meer dan ooit lijkt de nieuwsvoorziening op de radio en tv een doorgeefluik te zijn geworden van alarmistische boodschappen, van persberichten van belangengroepen en van naar publiciteit hengelende wetenschappelijke instituten. De laatste dagen werd ik er weer meer dan moedeloos van. Natuurlijk, in tijden van kabinetsformatie, verkiezingen en Kamerdebatten over het al dan niet tot controversieel maken van voorgenomen ingrijpende wetgeving, vragen belangengroepen om prioritaire aandacht voor hun onderwerpen. Maar waarom laten de media zich zo kritiekloos meeslepen en bieden ze zich onderdanig aan als megafoon?

Asielbeleid

Zo ergerde ik me gisteren aan een breed uitgemeten bericht over ‘een onderzoek’ van het Verwey-Jonker Instituut, in opdracht van het WODC (ministerie van Justitie). Volgens dit ‘onderzoek’, een klus die bij nader inzien die naam nauwelijks verdient (want blijkt niet meer te zijn dan de resultante van een “een literatuurstudie en een expertmeeting”), zou het Nederlandse asielbeleid maar een beperkte rol spelen in de bestemmingskeuze van asielzoekers. Dat vervolgens dat beleid er op de achtergrond wel degelijk toe doet, blijkt uit de toelichting. Eén van de onderzoekers stond dan ook hoorbaar te stuntelen toen hij op Radio 1 een verklaring voor die opmerkelijke uitkomst moest geven. Niettemin namen alle media de ‘uitkomsten’ van dit ‘onderzoek’ kritiekloos over en voor waar aan. Terecht schreef Geen Stijl: “Dank WODC, zo’n nietszeggend onderzoek waar iedereen zijn eigen conclusies uit kan cherry-picken is precies wat we nodig hebben met de verkiezingen voor de deur.”
En hier slaat Geen Stijl de spijker op z’n kop. Weer heeft de (publieke) ‘nieuwsvoorziening’ zich laten leiden door de agenda van belangenclubs en onderzoeksinstellingen, die zich verdringen om aandacht in de media.

Extinction Rebellion

In de kranten is het niet veel beter. De waan van de dag dringt kritische analyse en duiding van het nieuws naar de achtergrond. Activistische pennenvoerders ( en navelstarende columnisten) krijgen alle ruimte om met hun waarheid voor bladvulling te zorgen.
Zo krijgen de actievoerders van Extinction Rebellion en hun zaakwaarnemers ruim baan in de kolommen van kranten, die zich ooit met de eretitel “kwaliteitsmedia” tooiden: vandaag (6 september) maar liefst twee pagina’s in de NRC (de zoveelste ‘opinie’) over dit onderwerp. Allemaal ter ondersteuning van de actievoerders: waar blijft de journalistieke distantie?

De spreidingswet

We worden nu al dagenlang bestookt met ‘nieuws’ in het kader van de besluitvorming in de Tweede Kamer over het al dan niet controversieel verklaren van wetsontwerpen. Zo laat de publieke omroep zich kritiekloos voor het karretje spannen van organisaties en bestuurders, die de spreidingswet (of dwangwet) tot niet-controversieel willen laten verklaren. Vanochtend, 6 september, berichtten de media dat UNICEF, net als het COA, een beroep op de Kamer doet om de spreidingswet in behandeling te nemen, omdat op dit moment 180 onbegeleide kinderen in Ter Apel en 1844 elders in de noodopvang zitten (hoe kwamen die daar in hemelsnaam, op de fiets???). Volgens UNICEF dreigen deze alleenreizende (!) kinderen (van maximaal 17 jaar) mogelijk goede begeleiding en opvang mis te lopen.

Dat het COA zich voor behandeling van die spreidingswet sterk maakt kan ik nog enigszins billijken, maar dat ongekozen functionarissen als burgemeesters zich als pleitbezorger verdringen voor camera en microfoon, is toch uiterst bedenkelijk, te meer nu uit allerlei peilingen blijkt dat hun inwoners, die zij beweren te dienen, hierover toch wel degelijk anders denken. Enige terughoudendheid zou deze benoemde magistraten passen.

Klimaat en stikstof

Hetzelfde kan gezegd worden over de door de media breed gesteunde lobby van voorstanders van het klimaat- en het stikstofbeleid. Voor sceptici is er geen plaats voor microfoon, camera of in de kolommen. In Wynia’s Week (6 september) maakt Arnout Jaspers, auteur van de bestseller De Stikstoffuik, korte metten met een de afgelopen week ook alweer ruim geroeptoeterde uitkomst van een ‘onderzoeksrapport’ van de Universiteit van Wageningen.

“De natuur is er nog slechter aan toe dan gedacht”, meldden alle media op basis van het persbericht. In dit Wageningse rapport wordt een groot deel van de KDW’s (Kritische Depositie Waardes voor stikstof) nog verder aangescherpt.

Maar dat heeft, aldus Jaspers, met de feitelijke staat van de natuur in Nederland niets te maken: “anders dan de NOS lijkt te denken, heeft dit onderzoek namelijk niet naar de staat van de natuur in Nederland gekeken. Deze aanscherping is net zoiets als de Gezondheidsraad die zou besluiten dat je voortaan obees bent bij een BMI van 28, terwijl de norm tot nu toe 30 is. Dan heten voortaan meer mensen ‘dik’, maar dat betekent echt niet dat we allemaal als bij toverslag drie à vier kilo zwaarder geworden zijn.“ Maar zo’n relativering zul je in de media niet te zien of te horen krijgen.

Biodiversiteit

Ook op 6 september berichtten de media dat een derde van de subsidieregelingen voor de landbouw de biodiversiteit kan schaden. Maar alweer op basis van zo’n onderzoek dat vooral op aannames en inschattingen berust: houden deze onderzoekers voorzichtigheidshalve nog slagen om de arm en gebruiken ze termen als KAN en KUNNEN, voor de media zijn de uitkomsten in beton gegoten wetenschappelijke waarheden: “Subsidie schadelijk voor natuur” kopt de NRC met grote letters op de voorpagina. Nergens ook maar enige kritische distantie zoals je van deugdelijke journalistiek mag verwachten.

Belangengroepen

Die kritische distantie ontbreekt steeds meer. De media lijken zich steeds meer in dienst te hebben gesteld van actievoerders en brengers van alarmistische boodschappen. Kritische tegengeluiden worden geweerd of weggehoond.
Journalistiek moet meer zijn dan het voorlezen, bespreken en afdrukken van persberichten en hun zegslieden. De media lijken soms wel heel gemakkelijk een podium te bieden aan de woordvoerders en communicatiestrategen van NGO’s, belangen- en actiegroepen als Amnesty, Milieudefensie, Urgenda, Greenpeace en meer obscure clubs. Zendtijd en bladvulling (en reuring) behoren niet de criteria te zijn voor het brengen van nieuws.

Verlies van vertrouwen

Objectieve, waardenvrije journalistiek is nog steeds een nastrevenswaardig en verheven ideaal. Iedereen beseft heus wel dat journalisten en de redacties telkens keuzes (moeten) maken. Dat relativeert op zich al het absolute geloof in het waarheidsgehalte van het nieuws. Maar de huidige openlijke en onmiskenbare agendajournalistiek is die oude journalistieke waarden gaan overheersen. Dat heeft het vertrouwen en het geloof in het waarheidsgehalte van het nieuws aangetast. Van dat besef zouden ook journalisten en redacties doordrongen moeten zijn.

Vond je dit artikel goed? Steun Freek van Beetz via pinchas.backme.org.