Titelfoto: Mark Rutte (bij Ambassadeursconferentie 2021) 
door Ministerie van Buitenlandse Zaken, gepubliceerd onder CC BY-SA 2.0.

Waarom zou je nog gaan stemmen? Worden kiezers eigenlijk nog wel serieus genomen? Onze democratie is verworden tot een ‘diploma-democratie’ en we worden bestuurd door een eenvormig netwerk van partijpolitici en hun vrienden, waarop de burger geen invloed heeft. We kunnen stemmen tot we een ons wegen, maar de uitkomst van discussies over ‘het beleid’ ligt al bij voorbaat vast. Voor mij is het spel uit, stelt Freek van Beetz.

Ik las in de Telegraaf van donderdag 18 februari dat presentator/tv-maker Tijs van den Brink in een drieluik “De verloren stem” Nederlanders aan het woord laat die bewust niet gaan stemmen. Tijs zelf is enthousiast over onze democratie: “Er is zoveel te kiezen in Nederland”, zegt hij blijmoedig. Hij kan zich wel indenken dat er een sentiment heerst van ’ze doen in Den Haag toch wat ze zelf willen’, maar hij wil graag ‘meegeven’ dat iedere stem telt. “Als je kiest voor een partij die niet meeregeert, zorg je voor tegengeluid vanuit de oppositie.” Zijn boodschap aan de politiek is dat ze de kiezers serieus moeten nemen. En de kiezers wil hij meegeven: “Je hebt het niet in je eentje voor het kiezen, daarvoor leven we in een democratie. Maar je stem wordt gehoord, ook als jij met je stem je zin niet krijgt.”

Niet serieus genomen

Nou, en dat waag ik te betwijfelen. Ik heb steeds meer de indruk dat mijn stem, en die van veel kiezers, helemaal niet wordt gehoord, sterker nog, dat de kiezers helemaal niet serieus worden genomen, dat ze die – behalve dan eenmaal in de vier jaar als we op ze mogen stemmen – kunnen missen als kiespijn.

Waarom ben ik zo negatief geworden? Ik ben al van jongs af aan juist heel erg geïnteresseerd in politiek. Als jongetje spelde ik thuis de krant (toen ‘Het Vrije Volk’, dan weet u ook uit welk rood nest ik ben uitgevlogen), die ik uitspreidde op de huiskamervloer: het tabloid-formaat bestond toen nog niet. Ik studeerde zelfs politicologie en ik heb mijn werkzame leven in overheidsdienst doorgebracht. Dus daar kan het niet aan liggen.

Participatie-elite

Toch erger ik me buitengewoon – en steeds meer – aan de overvloed aan debatten en gesprekken met al die kandidaten die zich voor de microfoons van radio en tv verdringen en die uit al die praatshows niet zijn weg te slaan, nu er weer verkiezingen voor de deur staan. Althans: ik ga er vooralsnog van uit dat die doorgaan in maart.
Waarom dan ben ik die ketelmuziek elke dag, avond aan avond, van dat bonte gezelschap praatjesmakers beu?

Dat is geleidelijk gegroeid, vooral de laatste jaren. Onze democratie is steeds meer verworden tot een diploma-democratie, waar een ‘participatie-elite’ (een coterie van afgestudeerden, partijtijgers en partijpolitieke adviseurs, vertegenwoordigers en zaakwaarnemers van gesubsidieerde belangengroepen) de dienst uitmaakt. We worden bestuurd door een bijna onzichtbaar en schier onontwarbaar netwerk van partijpolitici en hun vrienden. “Zo’n 30.000 bestuurders, die er min of meer hetzelfde uitzien, min of meer hetzelfde denken en min of meer hetzelfde doen”, schreef Ewald Engelen ooit in De Groene.

Dirigisme

In die steeds nauwer wordende kring van gelijkgestemde, hoogopgeleide ambtenaren en vertegenwoordigers uit wat ooit het ‘maatschappelijk middenveld’ heette – dat inmiddels is verworden tot een kongsi van belangengroepen en belangenbehartigers – wordt ‘het beleid’ gemaakt.

En daarbij worden we steeds meer gegijzeld door Brusselse afspraken en EU-richtlijnen, die in ons land kracht van wet krijgen en vervolgens als in graniet gebeitelde, onveranderbare dictaten de besluitvorming verlammen en elke gewenste ontwikkeling frustreren. Of het nu gaat om immigratie, asiel, milieu, energie, woningbouw: over alles hangt een deken van dirigisme: alles is al vastgelegd en bekokstoofd, de burger, de kiezer dus, komt er helemaal niet meer aan te pas; hoezo democratie?…..

Handjeklap

We kunnen stemmen tot we een ons wegen, maar onze stem legt alleen maar gewicht in de schaal bij de machtsverdeling aan de formatietafel: voor de verdeling van de ‘poppetjes’ en het handjeklap over de inhoud van het regeerakkoord, een brouwsel waarin van al die met verve uitgedragen verkiezingsbeloftes nauwelijks nog een herkenbaar aftreksel terug te vinden is.

En aan dat regeerakkoord zijn de Kamerleden van de coalitiepartijen ook nog als het ware contractueel gebonden. Want het ‘zonder last of ruggespraak’ deelnemen aan debatten is een volstrekt loos beginsel. Dat ‘tegengeluid vanuit de oppositie’ waar Tijs zo hoog van opgeeft, zorgt alleen voor wat ketelmuziek: de uitkomst van de debatten ligt al bij voorbaat vast.

En dan blijken in die formatiegesprekken ook nog zaken te zijn vastgelegd waarover de kiezer zich nimmer heeft kunnen uitspreken, maar waar hij wel de rekening voor krijgt gepresenteerd: zoals onder het laatste kabinet Rutte: de klimaattafels en al dat dictatoriale beleid dat daaruit voortvloeit (de doelen van de energietransitie, ‘van het gas af’, stikstofbeleid, etc.).

Vijgenblad

Minister Wopke Hoekstra zei in zijn HJ Schoo-lezing (2019) te beseffen dat de burger heus wel begrijpt dat een politicus niet kan toveren, maar waarom, zei hij, zou die burger op iemand stemmen als die voortdurend uitlegt dat hij wel anders wilde stemmen, maar niet anders kon: omdat het moest van Brussel, of omwille van de coalitie, of omdat de doorrekeningen nu eenmaal zo waren?

En dat is precies wat we steeds vaker zien gebeuren. De mening van de kiezer doet er helemaal niet toe, de kiezer dient slechts als een vijgenblad: eenmaal in de vier jaar stemmen legitimeert het doen en laten van de coterie van die ‘diploma-elite’: de ‘boven ons gestelden’.

De burger, de kiezer dus, die nu dagelijks bestookt wordt met al die lege praatjes, holle frasen en loze beloftes, staat na maart weer vier jaar in de kou. Daar pas ik voor, voor mij is het spel uit. Bovendien komt er toch weer een kabinet Rutte met ongeveer dezelfde partijen, aangevuld met GroenLinks of PvdA…