En zo is het kabinet Rutte IV toch gevallen. Het hing al lang in de lucht, al leek daags daarvoor toch nog een wazig compromis in elkaar te zijn geknutseld over een beperking van de gezinshereniging. De ChristenUnie hield de poot stijf en Rutte speelde zijn troefkaart (?) uit: nieuwe verkiezingen zou de VVD helemaal niet slecht hoeven uit te komen. De commentatoren buitelen over elkaar heen met analyses en vooruitblikken, maar eerst maar even terugkijken. Een column van Freek van Beetz.

Dit kabinet had er eigenlijk helemaal niet moeten komen. Na de verkiezingen van maart 2021 en het tumult over “Omtzigt, functie elders” liepen de partijen met z’n allen te hoop tegen Rutte: diens politieke voortbestaan hing aan een zijden draadje (motie van afkeuring), maar de uitslag van de verkiezingen van 17 maart 2021 liet toch eigenlijk geen andere coalitie toe dan een voortzetting van Rutte III, ook al waren de beoogde coalitiepartners op elkaar uitgekeken. Kaag: “Hier scheiden onze wegen”, ook Segers wilde niet meer met Rutte verder, “maar soms moeten we een meloen doorslikken” en het CDA worstelde met een ineenschrompelende aanhang en een leider die de belofte niet bleek waar te kunnen maken.

Opgeklopte ambities

Het kabinet van Rutte IV begon dus onder een slecht gesternte, na de langste kabinetsformatie ooit, met een coalitie van partijen die er eigenlijk geen zin in hadden. De partijleiders spraken bij de aanvang van Rutte IV – een kabinet met het grootste aantal bewindslieden (30) – weinig geloofwaardige woorden vol opgeklopt optimisme en ambitie, maar de omvang van dat kabinet bleek omgekeerd evenredig met het beloofde oplossend vermogen.

Grote problemen werden niet echt doortastend aangepakt (Groningen, Toeslagen, Omgevingswet, Asiel, etc.). De overambitieuze plannen op het gebied van Klimaat en Stikstof, die in onderonsjes met gelijkgestemden waren bekokstoofd en waarvan het maatschappelijk draagvlak ook nog eens overschat is, leidden tot fricties, een overbelast netwerk en houden de uitvoering van urgente infrastructuur en woningbouw op: het land staat nagenoeg op slot.

Op naar Rutte V?

En dan nu op naar Rutte V? Wat zijn eigenlijk de perspectieven? Zijn de juichstemming en de drang tot afrekenen bij de oppositie niet wat voorbarig? Het valt immers nog maar te bezien of met de voortijdige val van dit kabinet de oplossing van al die problemen dichterbij komt. In coalitieland Nederland worden zelden knopen echt doorgehakt, maar worden die problemen nogal eens vooruitgeschoven of uitgesteld, of worden omhuld met onwerkbare compromissen en loopt een voortvarende aanpak nogal eens vast in een bureaucratisch moeras van dichtgetimmerde, onuitvoerbare regelgeving.

Migratie: het zwaard van Damocles

Het kabinet viel over het migratievraagstuk: het zwaard van Damocles dat al decennialang boven kabinetten met verschillende samenstelling hing, maar waarover nooit een fundamentele discussie werd gevoerd, laat staan dat naar werkbare en effectieve maatregelen werd gezocht.”Kurieren am Symptom”, zouden de oosterburen zeggen. Elke poging tot een daadwerkelijke aanpak van het asiel- en immigratievraagstuk werd gesmoord in juridische haarkloverijen. “Mag niet van Brussel”, “Internationale afspraken”, “Europese regelgeving”, (kwestieuze) “rechterlijke uitspraken”, etc.

Wetten en verdragen zijn de resultante van politieke besluitvorming: de wetsteksten en -regels zijn in feite ‘gestold beleid’. Juristen zullen, als politici hen om een oplossing vragen, altijd weer met juridische beletselen aan komen zetten. Maar wat let krachtige politici om het initiatief te nemen voor wijziging van die wetten en verdragen als die tot onvoorziene, rampzalige gevolgen leiden? Daarvoor kiezen we ze toch?

Afbraak verzorgingsstaat

Het Vluchtelingenverdrag is onaantastbaar verklaard, alsof het in beton is gegoten. Maar wordt het idealisme van 1951 nog wel weerspiegeld in de realiteit van 2023? Wat weerhoudt politici van gedurfde, maar noodzakelijke ingrepen? En wat belet politici ter linkerzijde, die ooit aan de wieg stonden van de verzorgingsstaat, om de afbraak van die verzorgingsstaat door ongeremde immigratie (zie de berekeningen van o.a. dr. Jan van de Beek) af te wenden en te keren??

Verkiezingen

Naar het zich nu laat aanzien zullen de verkiezingen pas in november plaatsvinden. Rutte liet gisteravond op zijn persconferentie doorschemeren dat hij best nog eens op wil gaan als lijsttrekker van de VVD. Het moment is niet eens ongunstig: een nieuwe VVD-leider lijkt zich nog niet aan te dienen. Rutte heeft nu getoond te luisteren naar zijn achterban en op het gebied van migratie zijn poot stijf te kunnen houden. Volgens peilingen willen ook de meeste kiezers, van links tot rechts, een immigratiestop, al dan niet tijdelijk.

Even leek het erop dat Frans Timmermans, na afloop van zijn termijn in Brussel, zou willen terugkeren in de vaderlandse politieke arena als lijsttrekker voor de PvdA-GroenLinks-combinatie. Hem is nu voortijdig de pas afgesneden. Een tweestrijd Rutte – Timmermans zit er dus niet in. Een domper voor de ambities van dit linkse blok, dat, ondanks de oproep van Attje Kuiken in Op1 vrijdagavond tot een bundeling van linkse krachten, wel verdeeld zal blijven.

BoerBurgerBeweging

Is dit dan eindelijk de kans voor BBB? Of is de lichte teruggang van BBB in de peilingen een signaal dat de glans van ‘het nieuwe’ er al een beetje van af is? Geert Wilders liet eergisteravond ook al weten open te staan voor samenwerking. Ik denk dat de VVD die uitgestoken hand niet zal pakken.

Ik moet trouwens nog zien of over rechts (hoe ‘rechts’ is BBB overigens, nu we zien hoe BBB in de provincies tot brede coalitievorming in staat is) een nieuwe regering valt te vormen. Blijft JA21 een relatief kleine partij, of weet die toch te profiteren van de nieuwe politieke werkelijkheid? Ik moet ook nog zien of Caroline van der Plas op zal kunnen tegen de immense dossierkennis, de debatvaardigheid en de statuur van Rutte. Zij heeft nu nogmaals laten weten dat BBB niet tot een kabinet onder Rutte zal toetreden. Dat worden nog spannende tijden.

Herbezinning

In januari 2023 schreef ik: “Het zou zo maar kunnen dat, bijvoorbeeld door hardnekkige verschillen van inzicht over immigratie, het kabinet Rutte IV voortijdig valt. Veel signalen wijzen in die richting.”

Een nieuwe formatie zou wel eens heel lang kunnen duren. Biedt dat ruimte, om al die ingewikkelde dossiers nog eens tegen het licht te houden en te bezien of met creatieve, liefst vernieuwende voorstellen, knopen kunnen worden ontward?

Vond je dit artikel goed? Steun Freek van Beetz via pinchas.backme.org.